Jak wygląda karnawał we Włoszech? Tradycje i wyjątkowe obchody
Włochy są krajem pełnym wielowiekowych tradycji i uroczystości, a jedną z nich jest karnawał w Wenecji (i nie tylko). Poznaj niezwykłe tradycje i zobacz, jak wygląda karnawał we Włoszech!
Karnawał to wyjątkowe, ekscytujące wydarzenie z kalendarza włoskich świąt – pełne migoczących kolorów, młodzieńczej radości i zabawy, tańca i muzyki. Zimą – jakby na przekór mroźnej pogodzie – ulice italskich miast ożywają. Tradycja obchodzenia karnawału we Włoszech ma długą historię, sięgającą średniowiecza. Każdy region Włoch celebruje to wydarzenie nieco inaczej. Niezależnie od tego, gdzie dokładnie się znajdujesz, będziesz mieć możliwość poznania różnych unikalnych zwyczajów oraz integrację z lokalną społecznością.
Chcesz uczyć się języka włoskiego z Włochami mówiącymi po polsku?
Jak wygląda karnawał we Włoszech? Historia i znaczenie
Native speakerzy z Belle Parole podkreślają, że język łączy się nieodzownie z kulturą, a geneza każdego słowa sięga daleko w historię. Nie inaczej jest ze śródziemnomorskim karnawałem. Karnawał to w języku włoskim carnevale. Słowo pochodzi od łacińskiegocarem levare, czyli zabranie mięsa z diety/wyeliminowanie mięsa, co ma bezpośredni związek z Wielkim Postem.
Czas karnawału odnosi się do religijnych tradycji. Wszystko dzieje się przed Wielkim Postem (wł. Quaresima), który rozpoczyna się zazwyczaj około 10 dni przed Środą Popielcową (wł. mercoledì delle ceneri). Symbolizuje ostatnie dni, kiedy można „dobrze zjeść”. Początki karnawału sięgają końca XI wieku, a nawet wcześniej – niektórzy upatrują się ich już w starożytnych Saturnaliach. Tradycje karnawałowe przetrwały do dziś; są przekazywane młodszym pokoleniom.
Najsłynniejszym rejonem Italii, gdzie obchodzi się hucznie karnawał, jest Wenecja. Karnawał w Wenecji trwa na przełomie stycznia i lutego. Wydarzenie przyciąga turystów z całego świata i ma – przede wszystkim – wymiar komercyjny. Uroczystości trwają około dziesięciu dni, w trakcie których odbywają się liczne wydarzenia kulturalne i rozrywkowe: wystawy, spektakle, koncerty, pochody i konkursy.
Jak wygląda karnawał wenecki – najbardziej znany karnawał we Włoszech?
Źródło 1 | Źródło 2 | Źródło 3
Wenecja przez wieki była jednym z najbogatszych miast w Italii, a także głównym ośrodkiem handlu towarami luksusowymi (m.in. barwnikami i suknem).
Karnawał w Wenecji (Il Carnevale di Venezia) to najpopularniejszy karnawał w Europie. Początki karnawału weneckiego sięgają XI wieku – wraz z organizacją zabaw ulicznych. To była jedyna okazja na socjalizację patrycjuszy i plebsu. W karnawałowej gorączce majątkowy się nie liczył – tutaj wszyscy stawali się równi (za sprawą masek i kostiumów).
Anonimowość, osiągana z pomocą strojów, miała jednak też swoje wady – stosunkowo szybko „maskarady” wymknęły się spod kontroli. Rozpoczęła się plaga napadów, gwałtów i rabunków, których sprawcy zostawali niezidentyfikowani. Pod koniec XV i na początku XVI wieku, władze próbowały ratować sytuację różnymi dekretami, np. w 1603 roku zakazano mężczyznom przebierania się za kobiety i odwiedzania zakonnic w klasztorach żeńskich.
Inne zakazy: brak pozwolenia na noszenie w stroju karnawałowym broni lub wchodzenie w przebieraniach do kościołów, kasyn. Za złamanie zakazów groziły bardzo surowe kary i grzywny.
Jeszcze większe ograniczenia przyniosły rządy monarchii austriackiej po upadku Republiki Weneckiej. Definitywny koniec Il Carnevale di Venezia nastał wraz z podbojem miasta przez Napoleona. Nowy włodarz obawiał się wybuchu buntów podczas karnawału, więc zakazał uroczystości.
Reaktywacja Il Carnevale di Venezia nastąpiła prawie 200 lat później – stało się to w 1979 roku. Od tej pory karnawał jest główną atrakcją turystyczną Wenecji, przyciągającą do miasta corocznie około 3 mln widzów.
Atrakcje karnawału w Wenecji
Do stałych punków programu Il Carnevale di Venezia należą m.in. lot anioła, pochód dwunastu Marii i, oczywiście, konkurs masek. Karnawał obejmuje również tradycyjne przedstawienia teatralne komedii dell’Arte (Commedia dell’Arte), które odbywają się zarówno w teatrach, jak i na ulicach miasta. Na zakończenie karnawału zawsze wybierana jest najpiękniejsza maska, a na placu św. Marka odbywa się wielki bal maskowy i pokaz sztucznych ogni. Każdego roku karnawał ma inny motyw przewodni. Il Carnevale di Venezia słynie przede wszystkim z niezwykłych masek i kolorowych kostiumów, maskarad oraz ulicznych pokazów i jarmarków.
Lot Anioła – niesamowity zjazd akrobaty
Il Carnevale di Venezia otwiera co roku spektakularny „Lot Anioła” (Volo dell’Angelo) – wtedy to akrobata unosi się na stalowych linach nad Placem Świętego Marka. To kontynuacja tradycji zapoczątkowanej w XVI wieku, kiedy to pewien śmiałek wspiął się na dach dzwonnicy i stamtąd „przeleciał” na stalowych linach nad publicznością zgromadzoną na placu – aż do pałacu Dożów.
Konkurs na Marię karnawału – tzw. Festa delle Marie
Pochód dwunastu Marii – pięknych dziewcząt, których korowód podąża przez Wenecję dla upamiętnienia włoskiej tradycji Dożów. Za ich panowania wybierano dwanaście najpiękniejszych i zarazem najbiedniejszych panien (Marii) w mieście i wręczano im… posag, ufundowany przez Dożę. Pewnego roku, świętowanie przerwali piraci, którzy uprowadzili panny z kosztownościami – na szczęście udało się je odbić. Festa delle Marie jest obecnie połączony z konkursem piękności.
Venerdi Gnocolar – parada „kluskowego króla”
Punktem kulminacyjnym Il Carnevale di Venezia jest Venerdi Gnolocar – parada przebierańców, której przewodzi Papà del Gnoco („król klusek” z dużym widelcem, na który nadziany został klusek gnocchi), wybrany w ramach wyborów przez uczestników karnawału. Ten „kluskowy król” upamiętnia bohaterskiego lalkarza: Tommaso da Vico, który w XVI wieku, w czasach wielkiego głodu, wydał polecenie, by wydać najbiedniejszym mieszkańcom wino, masło, mąkę, ser, a przede wszystkim gnocchi (wbrew wzrastającym cenom mąki). Historycy uważają, że Maska Papà to najstarsza zachowana maska nie tylko we Włoszech, ale i całej Europie.
Karnawałowe stroje i maski
Źródło 1 | Źródło 2: Stock | Źródło 3 | Źródło 4: Stock
W czasie trwania karnawału odbywają się liczne bale maskowe, a w historycznym centrum miasta przechadzają się osoby ubrane w karnawałowe stroje, z różnorodnymi, bogato zdobionymi maskami na twarzy. I to one są charakterystycznym elementem karnawału w Wenecji.
Typowe weneckie przebranie składa się czarnego płaszcza (tabarro) i maski (bauta, larva). Uczestnicy karnawału nie lubili jednak nudy i zaskakiwali różnorodnością pomysłów na stroje. Weneckie maski zaczęto produkować, by podkreślić ideę równości wszystkich uczestników zabawy. Kłanianie się współtowarzyszom zabawy to kolejna włoska tradycja.
Każda maska ma swoją własną historię i znaczenie, związane zazwyczaj z tradycjami i kulturą regionu, w którym powstała. Maski karnawałowe można zobaczyć na uczestnikach pochodu karnawałowego, przebranych w tradycyjne stroje z różnych rejonów Włoch. Często zdobią witryny sklepów – jako papierowe dekoracje. Turyści mogą zakupić je w postaci kukiełek.
Fascynacja maskami we Włoszech – od kiedy?
Geneza noszenia masek w Wenecji nie jest w pełni ustalona. Obie teorie sięgają średniowiecza.
Wielu historyków głosi, że fascynacja Wenecjan maskami rozpoczęła się w XIII wieku, gdy Wenecja uzależniła od siebie Konstantynopol – wtedy Włosi zetknęli się z muzułmańskim zwyczajem zakrywania twarzy przez kobiety.
Jest też inna teoria: aby uniknąć mocnego niezadowolenia części lokalnej społeczności, władze weneckie wprowadziły nieformalne święto, w którego trakcie mieszkańcy będą mogli ukryć swój status za maską i przebraniem – to miało uspokoić niestabilne nastroje społeczne. W Wenecji bowiem panowały skrajne nierówności majątkowe, a wykluczanie ludzi najbiedniejszych było powszechne, co rodziło u nich frustracje.
Maski karnawałowe – inspiracje
Tradycyjne maski karnawałowe bazują na wyglądzie stałych postaci z komedii dell’Arte. Najpopularniejsze z nich to:
- Pantalone (il Magnifico) – maska z wizerunkiem smutnego starca z długim nosem i skośnymi oczami, przebranego w czerwoną tunikę i płaszcz z szerokimi rękawami. Pantalone jest przebiegłym, łatwowiernym i rozpustnym weneckim kupcem. Wierzy jedynie w handel i pieniądze. Ma zmysł do interesów i potrafi wybrnąć z różnych skomplikowanych sytuacji. Jest skąpy, nieufny, wścibski, zarozumiały i niemiły. Chce uchodzić za autorytarnego, a jednocześnie łatwo daje się naciągnąć córkom i żonie.
- Pulcinella – najstarsza z masek, pochodzi z Neapolu. Przedstawia postać kobiety, ubranej w biały strój z szerokimi spodniami i krótką bluzę. Ma długi i haczykowaty nos, a także wesoły wyraz twarzy. Uosabia żywego i radosnego ducha karnawału. Wywołuje u każdego widza uśmiech. wady i cnoty neapolitańskiej burżuazji. Miewa zmienne nastroje. Jest jednocześnie głupiutka i mądra, smutna i optymistyczna, leniwa i skora do działań, egoistka i dobra osoba. Lubi dobrze wypić i zjeść. Często gestykuluje. To akrobatka.
- Arlecchino (Arlekin) – maska (pierwotnie drewniana lub skórzana), przedstawiająca psotnego i żywiołowego żartownisia. Ma kolorowy kostium w kratkę, składający się z kawałków materiału w różnych kolorach, zszytych razem w siatkę rombów, a także spiczaste kapelusz i nos. Nosi ze sobą też drewniany kij batocio, a na głowie – biały beret. Oczarowuje publiczność akrobacjami i niewiarygodnymi przygodami. To postać inspirowana demonem Harlequin z tradycji francuskich średniowiecznych baśni. Z charakteru ekstrawagancki, sprytny, kłamliwy, leniwy rozpustnik i kanciarz.
Warto też znać historyczne maski karnawałowe, pochodzące z różnych rejonów Włoch. Są to:
- Bautta – najpopularniejsza i najbardziej lubiana maska, noszona zarówno przez mężczyzn, jak i kobiety. Ma kształt kwadratu. Zakrywa całą twarz, bez otworu na usta, czasem w towarzystwie trójrożnego kapelusza i peleryny. Ta maska to klasyczny symbol karnawałowego przebrania. Zapewniała pełną anonimowość, nie rezygnując przy tym ze swobody jedzenia i mówienia.
- Moretta – uniwersalna maska, której szczyt popularności przypadł na XVIII wiek. Ma owalną formę, pokrytą czarnym aksamitem. Do twarzy przyczepiała się za pomocą guzika, wszytego na wysokości ust i stale zaciskanego w zębach. Niewygoda noszenia nie przeszkadzała w pierwotnym zamierzeniu maski: weneckiej grze uwodzenia.
Gdzie powstają maski karnawałowe?
Rzemieślnicy tworzący maski zwą się mascarere. Tę profesję zarejestrowano jako zawód w XV wieku. W przeszłości mieli oni nawet własną gildię. Obecnie maski są wykonywane zarówno w luksusowych warsztatach dla elity, jak i manufakturach, przygotowywane taśmowo. Twórcy masek są darzeni szacunkiem. Niektóre weneckie rodziny dumnie przechowują kostiumy z pokolenia na pokolenie.
Co jedzą Włosi w czasie karnawału?
Karnawał we Włoszech to istna uczta dla zmysłu smaku. Każdy region ma inne tradycyjne słodkości. Najpopularniejsze smakołyki to:
- bomboloni – włoskie pączki z kremem budyniowym, w niektórych rejonach znane także jako fritelle,
- chiacchiere – włoskie ciasteczka karnawałowe, odpowiednik faworków,
- migliaccio – ciasto, które wyglądem przypomina tradycyjny polski sernik, ale jego nadzienie jest z kaszy manny, ricotty i owoców kandyzowanych,
- baci di giulietta (pocałunki Julii) i sospiri di Romeo (westchnienia Romeo) – dwa rodzaje tradycyjnych ciastek z Werony, z ciastem orzechowym i nadzieniem czekoladowym; ich oryginalna receptura jest zatajona,
- le castagnole – malutkie pączki, najczęściej smażone, zazwyczaj podawane z cukrem lub oprószone cukrem pudrem,
- il sanguinaccio napoletano – neapolitańskie ciasto na bazie świńskiej krwi (w związku z tym, że ów składnik nie jest już dostępny w sprzedaży, zastąpiono go czekoladą),
- fregnacce – placki przypominające naleśniki z farszem z ricotty, cukru i cynamonu, szczególnie popularne w Ronciglione.
Uczestnicy mogą do woli próbować cichetti, czyli małe, włoskie przekąski, sprzedawane na straganach wyłącznie w okresie karnawału w Wenecji.
Istnieją także unikalne wytrawne karnawałowych dania. W okresie karnawału mieszkańcy Werony mają tradycję jedzenia na obiad gnocchi z gulaszem na mięsie z koniny. Ma to zapewnić im dostatek na kolejny rok.
Karnawał w innych miastach we Włoszech
Każde włoskie miasto i miasteczko ma swoje karnawałowe, odrębne zwyczaje. Możemy dostrzec podobieństwo z jedną polską tradycją – przed Wielkim Postem my obchodzimy Tłusty Czwartek, a Włosi świętują Tłusty Wtorek (Martedì Grasso). Poznaj inne znane karnawały w Italii.
Karnawał w Viareggio
Karnawał w Viareggio – miasta na zachodnim wybrzeżu Włoch, w regionie Toskanii – to jeden z największych i najefektowniejszych włoskich karnawałów. Główną atrakcją uroczystości jest wielka parada uliczna, w której biorą udział ogromne, kolorowe platformy i gigantyczne marionetki (kukły przedstawiające różne osobistości ze świata polityki, kultury i biznesu). Ten karnawał ma zatem charakter satyryczny. Defilada wozów, przejeżdżających przez centrum Viareggio, odbywa się przy akompaniamencie muzyki, na ulicach rozstawione są stoły i stragany z jedzeniem.
Karnawał w Ivrea
Karnawał w Ivrea – mieście w północnych Włoszech – to jeden z najbardziej nietypowych i oryginalnych wydarzeń karnawałowych w kraju. Najbardziej znaną zabawą z tego karnawału jest tzw. bitwa na pomarańcze. Uczestnicy, podzieleni na grupy (piesi i osoby jadące na wozach), walczą ze sobą za pomocą cytrusów. Ma to symbolizować dawną tradycję walki ludu przeciwko opresyjnym władcom. W walce może wziąć udział każdy – wystarczy się wcześniej zapisać na specjalną listę i – jeśli się nie jest mieszkańcem Ivrei – później uiścić opłatę.
Karnawał w Ronciglione – wyjątkowy karnawał we Włoszech
Karnawał w Ronciglione – niewielkim miasteczku w prowincji Viterbo, w regionie Lacjum – to wyjątkowe wydarzenie, na które ściągają Włosi z różnych zakątków kraju. Jest to jeden z najstarszych i najpiękniejszych karnawałów we Włoszech. Po raz pierwszy zaczęto go świętować w XVII wieku.
Miasteczko jest szczególnie znane z parady „Czerwonych Nosów” (i Nasi Rossi), wykonujących Tradizionale Carica dei Nasi Rossi (schodzą grupowo na główny plac miasta, jakby byli armią). „Czerwony Nos” to nazwa lokalnej historycznej maski – postaci ubranej w długą białą sukienkę (przypominającą nocną koszulę). Taka osoba dziarsko maszeruje ulicami Ronciglione, częstując natarczywie widzów makaronem z nocnika uwieszonego na szyi – np. wskakując na balkony czy wchodząc nieproszonym do restauracji.
Również najmłodsi mają swoje ważne zadanie podczas karnawału – otóż ganiają się po mieście, rzucając na siebie konfetti (coriandoli), serpentynami (le stelle filanti) lub barwiącymi sprayami.
W każdą niedzielę okresu karnawałowego odbywają się też le sfilate dei carri – wielkie parady wielkich ozdobnych wozów (i carri) przez ulice Ronciglione. Pojazdy zawsze są udekorowane tematycznie, a ich pasażerowie są przebrani za postaci z karnawałowych legend. W trakcie parady wszyscy uczestnicy śpiewają, rzucają coriandoli i (czasami) cukierki. Atmosfera parady jest jedyna w swoim rodzaju.
Chcesz dowiedzieć się więcej na temat kultury Włoch?
Karnawał we Włoszech jest pełen różnorodnych atrakcji. Niektórzy miłośnicy Italii – spragnieni wiedzy na temat kultury tego kraju – nie są usatysfakcjonowani karnawałem w Wenecji; potrafią corocznie odwiedzać uroczystości karnawałowe w różnych rejonach Włoch. Czy jesteś jednym z nich? My na pewno!
Jeśli Ciebie też kręcą ciekawostki o Włoszech, zapraszamy Cię na indywidualny kurs języka włoskiego w Belle Parole. Nasze zajęcia są prowadzone przez native speakerów i certyfikowanych nauczycieli włoskiego, którzy nie tylko wprowadzą Cię w arkana tego melodyjnego języka, ale też podzielą się z Tobą wiedzą na temat kultury i historii Italii. Założycielami szkoły Belle Parole są rodowici Włosi, więc możesz być pewny, że zdobyte tutaj informacje są niezakłamane. Z nami poczujesz się jak prawdziwy Włoch!
